Bilduma online eta irudien salmenta

334 zenbakia-behean, ezkerrean- Leganéseko markesaren testamentuari dagokio (Felipe IV.aren erregealdiko bildumagile handienetako bat). Hura hil zenean egin zen, 1655eko apirilaren 6an, Ana Sánchez-Lassa eta Maite Rodríguez Torresek 2003an lan horri buruz egindako azterketa batean aditzera eman zutenez. Inbentario hartan honela adierazten da: «334 pintura zabaleraz kana eta tertziokoa da eta altueraz esku bereko seiren bateko neurria du [geronimo bosco], bilauen ezkontza bat da eta oholean figura ezberdin eta handikiak irudikatzen ditu, 1500ean [errealak]». Boscori egotzi zitzaion lana, baita Altamira etxearen eta Salamancako markesaren bildumetan ere, haiena izan baitzen ondoren. Laurentek Salamancako markesaren egoitzan 1872 eta 1879 urteen bitartean egindako argazki plaka batean «Bosch...Un banquet fantastique » agertzen da. Laureano de Jadoren bilduman, Pieter Brueghel Zaharrari atxikitzen zaio, nahiz eta 1927an Bilboko Arte Ederretako Museoari eman zitzaionean, Jan Mandijneri egotzi zitzaion, Pikaroen oturuntza izenburuarekin.

1955. urteaz geroztik, ordea, Jan-edan umoretsua izena hartu zuen, gaur egun arte iraun duena, eta baita Jan Mandijnen egiletza ere, zenbaitek zalantzan jarri izan bazuten ere, hala nola Paul Vandenbroeck eta Walter Gibson-ek. Lehenak Verbeecken nekazari ezkontzei buruz Simiolus aldizkarian argitaratutako artikuluan (1984) adierazi zuen Bilboko ohola familia horren lana zela, XVI. mendean Malinetan jardun zuena (Gibsonek ere hala adierazi zuen 1992an aldizkari horretan bertan), Nürnbergeko museoan dagoen gai bereko sail batekiko hurbiltasunagatik; edonola ere, gerora onartu zuen Mandijn zela egilea.

Datu gutxi daude Jan Mandijni buruz, Marc Rudolf de Vrij-ek margolariaren buruzko monografian bildu zituzten gutxi batzuk, 2006an. Carel van Mander-ek 1604an Schilderboeck-en «fantasien» egile gisa definitu zuen, Boscoren erara, eta harekin lotzen du, Frans Verbeeck-ekin egin bezala. Haarlem-en jaioa, Mandijn Anberesera joan zen 1530. urtea baino lehen, eta han hil zen 1560an. Ez dagoenez haren lan dokumentaturik, haren estiloa Haarlemgo Frans Hals museoko San Antonioren tentazioak lanetik abiatuta berregin zen, nahiz eta zalantzan jartzen den sinadura haren benetakotasuna. Lan horretatik abiatuta, Douai-ko (Frantzia) museoko Joben frogak lana egozten zaio, gure ohol honen oso hurbilekoa. Hainbatetan Mandijni egotzitako zenbait lan Peeter Huysenak -Boscoren jarraitzailea, Mandijn bera bezala- zirela esan izan bada ere (nahiz eta haren estiloa oso ondo identifikatuta dagoen izenpetutako lanen bitartez), ez dago inongo zalantzarik Haarlem, Douai edo Bilboko oholak Huys-enak ez direla. Sánchez-Lassa eta Rodríguez Torresek Bilboko Jan-edan umoretsua lanari buruz aipatutako azterketan argitaratutako dokumentazio teknikoan, oso marrazki pertsonala erakusten da azpian; zuzenketa ugarirekin eta beste lan batzuez guztiz bestelakoa, besteak beste Huysek izenpetutako Azken judizioa (Pradoko museoa) lanaz bestelakoa, nik neuk 2003an argitaratu nuena.

Vandenbroeck-ek 1984an esan bezala, Jan-edan umoretsu honek nekazarien ezkontza bat erakusten du, kutsu satirikoarekin baina izaera moralizatzailearekin. Tradizioz, «nekazari» eta «ergel» sinonimoak ziren, eta oso ohikoa zen ezjakintzat hartzen zen orori aplikatzea. Gizarte maila gorenei zuzendua, nekazarien jokabide gaitzesgarriak erakusten ditu, atsegin hartzeko eta erakusteko helburu bikoitzarekin. «Irrigarria» denez, irudikapena aldatu egiten da, eta hainbat sinbolo eransten ditu, ulertzen zailak askotan. Aipagarria da emaztegaia, baldakino gorri batean eserita, lodia eta narrasa, egurrezko koilaraz egindako koroa batekin, -tripazainkeria edo sabelkeriaren sinboloa- eta arrautza azalez -harrokeriaren eta lizunkeriarekin lotuak- osatua. Haren gainean, baldakinotik zintzilik, erramu hostoen girlanda bat, arrautza azal bat eta kaskabilo bat, erokeriarekin lotua. Emaztegaiak ezkerreko eskuko hatz erakusleaz eta erdiko hatzaz osatzen duen V ikurrak indartu egiten du zentzurik ez duenaren ideia.

Irudikatutako pertsonaien artean -karikaturen bitartez irrigarri agertuak, beren itsusitasuna nabarmenduz-, lau hankako nano irrigarria nabarmentzen da lehen planoan, zuzi batekin, edo atso konkorduna, hontz batekin eskuan, erokeria eta ergelkeria aipatuz. Harekin batera, emakume bat zapelatz batekin, sexu grinaren sinbolo, beste irudi batzuek bezala aurpegia estalirik daramana, Inauterietan bezala, sasoi horretan ohikoa baitzen era honetako ezkontza irrigarriak irudikatzea. Era horretako festei lotutako gehiegikerien erakusle da upel batean bermatuta oka egiten ari den gizona, behean, eskuineko angeluan. Gertatzen den ingurua aldendu egiten da nekazarien ezkontzen girotik. Atzeko ezkon gelarekin lotua dago, ezkerrean; eta bertan, halaber, galeria bat da, bi musikarirekin, bat kornamusa eta bestea oboe antzeko bat jotzen. (Pilar Silva Maroto)

Bibliografia hautatuta

• Catálogo de la Galería de Cuadros del Excmo. Sr. D. José de Madrazo .... Madrid, Imprenta de D. Cipriano Lopez, 1856. p. 113, n° cat. 463. (Con el título Alegoría que parece representar la intemperancia, y atribuido a Gerónimo Bos)
• Recuerdos artísticos de Bilbao. Bilbao, J. E. Baranda Icaza, 1919. s.p.
• Plasencia, Antonio. Catálogo de las obras de pintura y escultura del Museo de Bellas Artes de Bilbao. Bilbao, Imprenta Provincial, 1932. p. 54, n° cat. 218. (Con el título Aquelarre, y atribuido a Jan Mandijn)
• L'art flamand dans les collections espagnoles [Cat. exp.]. Bruges, Les Presses Saint Augustin, 1958. p. 94, n° cat. 69. (Con el título Festin Burlesque)
• Caro Baroja, Julio. Las brujas y su mundo. Madrid, Revista de Occidente, 1961. il. 15.
• Lasterra, Crisanto de. Museo de Bellas Artes de Bilbao : catálogo descriptivo : sección de arte antiguo. Bilbao, Museo de Bellas Artes de Bilbao, 1969. p. 76, n° cat. 168. (Con el título Festín burlesco, y atribuido a Jan Mandijn)
• Vandenbroeck, Paul. "Verbeeck's peasant weddings : a study of iconography and social function", Nederlands quarterly for the history of Art, n° 14. 1984. pp. 79-124, fig. 7.
• Castañer López, Xesqui ; Buxan, Xose Manuel ; Suarez, Aurora. "Las formas artísticas de los siglos XV, XVI y XVII en el Museo de Bellas Artes de Bilbao", Kobie : bellas artes, n° 6. 1989. p. 237.
• Gibson, Walter S. "Verbeeck's grotesque wedding feasts: some reconsiderations", Simiolus : Netherlands quarterly forterly for the history of Art, Vol. 21, n° 1/2. 1992. p. 30.
• Smith, David R. "Inversion, revolution, and the carnivalesque in the Rembrandt's Civilis", RES : Antropology and Aesthetics, n° 27. 1995. pp. 89-110, fig. 17.
• Castañer López, Xesqui. Pinturas y pintores flamencos, holandeses y alemanes en el Museo de Bellas Artes de Bilbao. Bilbao, Fundación Bilbao Bizkaia Kutxa, 1995. pp. 131-134.
• Sánchez-Lassa de los Santos, Ana. Flandestarrak Bilboko Arte Eder Museoan = Flamencos en el Museo de Bellas Artes de Bilbao [Folleto]. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2000. p. 9, n° cat. 7.
• Zugaza, Miguel ... [et al.]. Maestros antiguos y modernos en las colecciones del Museo de Bellas Artes de Bilbao. Bilbao, Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2001. p. 29.
• Sánchez-Lassa de los Santos, Ana ; Rodriguez Torres, Maria Teresa. Jérôme Bosch et son entourage et autres études : le festín Burlesque de Jan Mandijn. Leuven-París-Dudley, Uotgeverij Peeters, 2003. pp. 130-139. (Traducción al español de Ana Sánchez-Lassa)
• García Cárcel, Ricardo. "Los rostros ocultos de la historia de España", Círculo, n° 204. 2004. pp. 50-51.
• Manterola, Ismael [coord.]; Onaindia, Mikel [coord.]. "Bilbao 1919 : la Exposición Internacional de Pintura y Escultura = Bilbao 1919 : Nazioarteko Pintura eta Eskultura Erakusketa [Recurso electrónico]", Boletin 11 = Bulletina 11. 2019. pp. 48, 58.
• Villanueva Edo, A. "Medicina e Historia en el Museo de Bellas Artes de Bilbao", Gaceta médica de Bilbao, n° 7-8. 1978. pp. 648-650, 651-657, il.
• Museo de Bellas Artes de Bilbao : guía. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2006. p. 35.
• Musée des Beaux Arts de Bilbao : guide. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2006. p. 35.
• Bilbao Fine Arts Museum : guide. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2006. p. 35.
• Valles Rojo, Julio. Cocina y alimentación en los siglos XVI y XVII. Valladolid, Junta de Castilla y León, 2007. pp. 144, 458.
• Museo de Bellas Artes de Bilbao : guía. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2011. p. 35, n° cat. 21.
• Bustreo, Federica. Musée des Beaux-Arts de Bilbao : maîtres anciens et première moitié du XX siècle. Florencia, Scala Group, 2011. pp. 30-31.
• Richardson, Todd M. Pieter Bruegel the Elder : art discourse in the sixteenth-century Netherlands. Farnham, United Kingdom, Ashgate, 2011. p. 88.
• Bilboko Arte Ederren Museoa : gida. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2012. p. 35, n° cat. 21.
• Diéguez Rodríguez, Ana. Precisiones al Catálogo de la Pintura Flamenca del siglo XVI en el Museo de Bellas Artes de Bilbao [inédito]. 2013. pp. 106-124, n° cat. 19.
• Musée des Beaux Arts de Bilbao : guide. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2014. p. 35.
• Bilbao Fine Arts Museum : guide. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2014. p. 35.
• Maestros : Museo de Bellas Artes de Bilbao . Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2016. pp. 30-31, il.
• Masters : Bilbao Fine Arts Museum. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2016. pp. 30-31, il.
• Maîtres : Musée des Beaux-Arts de Bilbao. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2016. pp. 30-31, il.
• Maisuak : Bilboko Arte Ederren Museoa. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2016. pp. 30-31, il.
• Arrizabalaga Salgado, Victor. Entre lo visible y lo invisible : el coleccionismo de arte en Bizkaia y Álava durante el siglo XX. Bizkaiko Foru Aldundia = Diputación Foral de Bizkaia, 2016. pp. 102-104, 121, il.
• 110 Años 110 Obras [Cat. exp.]. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2018. pp. 58-61, sin n° cat.
• 110 Ans 110 Oeuvres [Cat. exp.]. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2018. pp. 58-61, sin n° cat.
• 110 Years 110 Works [Cat. exp.]. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2018. pp. 58-61, sin n° cat.
• 110 Urte 110 Artelan [Cat. exp.]. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2018. pp. 58-61, sin n° cat.
• Bilboko Museoaren alfabetoa = El alfabeto del Museo de Bilbao = The alphabet of the Bilbao Museum = L'alphabet du Musée de Bilbao [Cat. exp.]. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2018. pp. 351, 353, n° cat. 197.
• Fêtes et Kermesses au temps des brueghel [Cat. exp.]. Gand, Belgique, Snoeck, 2019. pp. 32, 34-35, il.
• Nieuwe Avonturen met een collectie [Cat. exp.]. s-Heerenberg, Paises Bajos, Stichting Huis Bergh, 2019. p. 128, il.