Xabier Sáenz de Gorbea II. Saria

Juan Luis Goenaga (Donostia, 1950)

Prestakuntzaz autodidakta izanik, Goenaga oso gaztetan hasi zen pintatzen eta marrazten bere jaioterrian, lehenik Julián Ugarte eta José Camps margolariekin, gero Gipuzkoako Elkarte Artistikoan, eta, ondoren, Ur eta Gaur taldeen proposamen artistiko berritzaileekin lotuta (1965). 1968 eta 1969 bitartean, Madrilera, Parisera eta Erromara joan zen, eta Bartzelonan bizi izan zen aldi batez; han, grabatugintza ikasi zuen Liburuaren Arteen Kontserbatorioan, eta San Jorgeko Arte Ederren Eskolan egin zituen ikasketak tarte labur batez. 1970ean Donostiara itzuli zen bere kabuz lan egin eta ikastera. Alkizan (Gipuzkoa) finkatu zen, hirurogeita hamarreko hamarkadan isolatuta lan egitea ahalbidetu zion landa-gune batean, inguruko paisaiarekin etengabeko kontaktuan. Han, elementu errealen irudikapenak, bere ibilaldietan aurkitzen zituen belar, adar edo sustraiak adibidez, irudi ezohikoak eta indar poetiko eta teluriko handikoak sortzeko aukera eman zion, hala nola Itzalak (1972-1973), Larruak, Hari-matazak (1974) eta Sustraiak (1974-1976) pintura-serieak. Urte horietan, naturari eta primitibotasunari buruzko erreferentziak haren praktika artistikoaren elementu bereizgarri izan ziren, eta hori ez zen pinturan soilik gauzatu, argazkigintzaren bidez –1971 eta 1972 artean, Ernio mendiko galtzada eta paraje bakartuetan, land art-eko lan aitzindariak diren argazki azkar eta bat-batekoen multzo garrantzitsua osatu zuen– eta objektu eskultorikoak eraikiz ere garatu zen. Obra horietako batzuk, margolanekin batera, 1973an erakutsi ziren Durangoko (Bizkaia) Udal Kultur Aretoetan. Hilabete batzuk lehenago, Goenagaren bakarkako lehen erakusketa egin zen Donostiako San Telmo Museoan. 

Aurkezpen horien ondoren, erakusketa-aldi bizia izan zuen: bakarkakoak Bilbon (Lúzaro, 1974 eta 1977; Arteta, 1977), Donostian (El Pez, 1974 eta 1979; Galería B, 1976), Gasteizen (Eder Arte, 1976) edo Madrilen (Iolas-Velasco, 1976). 1978an, Arte Ederren Bilboko Museoak haren lanaren erakusketa garrantzitsua hartu zuen. Urtebete lehenago, museoak obra bat erosi zion artistari lehendabiziko aldiz: Sustraiak (Inb. zenb.: 82/268). Pieza horri, geroago, beste batzuk gehitu zitzaizkion, erosketa bidez –Izenbururik gabea (1976, inb. zenb.: 15/2)– zein dohaintza bidez –bi margolan: Izenbururik gabea (1975, inb. zenb.: 7/392) eta Izenbururik gabea (c. 1975, inb. zenb.: 09/8); baita marrazki bat eta bi argazki-lan ere, Lúzaro galeriakoak (Inb. zenb.: 20/277, 20/312 eta 20/313)–, urte horietan Goenagak egindako lanaren funtsezko beste adibideak. 2022an haren ordezkapena handitu egin da museoan 1971-1973ko berrogeita hemeretzi argazkiz osatutako argazki-album bat eskuratu baita (Inb. zenb.: 22/264). 

Laurogeiko hamarkadaren hasieran, Goenaga Alemaniara joan zen, eta Alemaniako neoespresionismoaren eragina jaso zuen, aurreko obran jada bazegoena sakonean (Antropomorfoak eta Androginoak serieak), baita Italiako transabangoardiaren eragina ere. Mihiseari materia piktorikoa aplikatzen hasi zitzaion, lodia eta oso enpastatua, keinu biziz. Garai hartan, giza irudia ere berreskuratu zuen, eta obra figuratiboa egin zuen pertsonaiekin eta hiriko tokiekin. 1980an Donostiara jo zuen denbora batez, baina hiru urte geroago Alkizara itzuli zen. Haren lanak aitortza publiko garrantzitsuak jaso zituen orduan, hala nola Zumetarekin ex aequo irabazitako lehen saria Donostiako Pinturaren I. Biurtekoan, 1985ean, eta Eusko Jaurlaritzak antolatutako Gure Artea lehiaketako lehen pintura saria, 1987an. Gainera, bakarkako erakusketa garrantzitsuak egin zituen Madrilen (1986 eta 1989), New Yorken (1987) eta Parisen (1985 eta 1988); azken hiri horretan denboraldi luzeak egin zituen 1990era arte. Arkeolojiak seriean (1991), irudi atabiko eta mitologikoetara eta natura eta magikoa dena berrikusten zituen obra batera itzuli zen. Bide horrek mende aldaketaren ondorengo urteetan iraun zuen, eta pinturen bidez garatu zen, baina baita paper gaineko lan nabarmenen bidez ere. Pieza horietako batzuk Tolosako (Gipuzkoa) Aranburu Jauregiak 1999an eskaini zion atzera begirako erakusketan ikusi ahal izan ziren lehen aldiz. Donostiako Koldo Mitxelena Kulturuneak, lau urte lehenago, haren lanen lehen antologikoa antolatu zuen, 1969tik 1995era bitartekoa, Edorta Kortadi komisario zuela eta katalogo batekin batera. Katalogo horretan, Juan Manuel Boneten, Mª José Aranzastiren, Maya Aguirianoren eta Xabier Sáenz de Gorbearen testuak argitaratu ziren (“En contacto con la intensidad y la insistencia telúrica”). Deia egunkariaren orrialdeetan, azken horrek zenbait testu garrantzitsu eskaini zizkion pintoreari 1982an (“Juan Luis Goenaga, la pasión por pintar”, martxoak 3), 1990ean (“Últimas pinturas de Goenaga”, martxoak 25) eta 1995ean (“Retrospectiva de Juan Luis Goenaga”, abenduak 24). Sáenz de Gorbeak Goenagaren lanarekiko zuen interesari 2008ko beste testu bat gehitu beharko litzaioke (“De lo profundo”, urriak 12), artistak Bilboko Epelde eta Mardaras galerian egindako bakarkako erakusketaren harira idatzia. Donostiakoaren ondoren, berrikiago, haren ibilbidearen ezinbesteko beste berrikuspen batzuk egin dira, hala nola Gasteizko Vital Fundazioan (2017) eta Donostiako Kubo Kutxa Aretoan (2020). Azken horretaz Mikel Lertxundi Galiana historialaria arduratu da, Juan Luis Goenagaren lanari buruzko azken ikerketaren egilea (Donostia, Nerea, 2018), alegia.  

[ Testua: Miriam Alzuri Milanés. Arte Moderno eta Garaikidearen kontserbatzaile ]